Η Εντολή του Ρουσσώ είναι βιβλιαράκι του Δημήτρη Λιαντίνη που εντοπίσαμε να πωλείται στα βιβλιοπωλεία και συγκεκριμένα στο site της Εστίας.
Ακριβείς πληροφορίες για το ποιος το εξέδωσε δεν υπάρχουν, όπως μπορείτε και μόνοι σας να διαπιστώσετε. Ως χρονολογία έκδοσης αναφέρεται το 1991 και τιμή λιγότερο από 3 ευρώ! Τα στοιχεία αυτά μας οδηγούν να υποθέσουμε πως το βιβλίο «Η εντολή του Ρουσσώ και η παρακοή των δασκάλων» (όπως είναι ο πλήρης τίτλος) είναι ένα και το αυτό με το κείμενο που λίγους μήνες πριν ανέβηκε σε μια γωνιά του διαδικτύου. Δεκαοχτώ σελίδες Α4 και λιγότερο από 7.000 λέξεις. Τι κείμενο όμως! Αστεράτο. Τόσο που κανέναν ενδοιασμό δεν έχουμε πως γράφτηκε από το χέρι του Δημήτρη Λιαντίνη και ας μην είχαν κανένα αποδεικτικό στοιχείο παραθέσει εκείνοι που το ανέβασαν. Παραθέτουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα:
«Η ζωή του ανθρώπου είναι μία Εγνατία, που από το Δυρράχι της Αδριατικής που ξεκινά ως τα Κύψελα του Έβρου που τελειώνει είναι γιομάτη αγώνες, ατυχίες, βάσανα, αδικημούς, απάτες, αρρώστιες, μέριμνες, κινδύνους. Ο άνθρωπος την τραβά από την αρχή ως το τέλος ωσάν να περπατά στρωμένο ναρκοπέδιο.
Κι όσο φτάνει προς το τέλος, τόσο πλησιάζει στα πιο φοβερά από τα φοβερά. Στα άθλια γερατειά δηλαδή και στον ανεξίλαστο θάνατο.
Και το τέλος; O άνθρωπος πεθαίνει αναίτια, άχρηστα, ανώφελα. Πεθαίνει άδικα, κριματισμένα, παράλογα, μουγγά. Σαν το σκυλί που λέει ο Κάφκα.
Καθώς πέφτει, η αυλαία σβήνει το φως, όπως η νύχτα σβήνει την αστραπή.
Πολύ κοντά στο ακρότατο άκρο έρχεται η τρίτη πρόταση του Ρουσσώ, να συμπληρώσει την προηγούμενη:
«Ο άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει συνεχώς, και πεθαίνει ειρηνικά.»
Έχω την ιδέα ότι αυτή η πρόταση είναι ο πιο μεστός παιδαγωγικός λόγος που ξεστόμισε η ανθρώπινη σοφία. Όποιος ημπορεί να τον εφαρμόσει στη ζωή του, αυτός νικάει τη μοίρα. Το κομμάτι, δηλαδή, που του μοιράζει η φύση.
Γίνεται το πλάσμα που δεν υπερβαίνει βέβαια, αλλά οπωσδήποτε υψώνεται στην περιωπή του πλάστη του. Τον άνθρωπο τούτο δεν ημπορεί να τον βλάψει ούτε η τύχη, ούτε ο καιρός, ούτε ο θεός. Πώς να τον πούμε; που λέει ο Πίνδαρος. Άνθρωπο να τον πούμε, ή να τον πούμε ήρωα;
Για να καταλάβεις το λάμπος και το «γάρμπος» ετούτης της πρότασης, θα την ζωγραφίσω στο παράδειγμα:
Πες πως ο θάνατος, που περιμένει τον καθένα μας στη στροφή, είναι ένα άγριο λιοντάρι. Όταν ζήσει κανείς βολεμένα και μαλακά, εγκλωβισμένος στα αγαθά της κοιλιάς και αποζητώντας την άνεση μόνο, και την εύκολη διολίσθηση, σαν έρθει η ώρα του, θα τον συντύχει ο θάνατος και θα τον σπαράξει, όπως το λιοντάρι σπαράζει τον ανήμπορο.
Εκείνος όμως που ζει μέσα στην τραχύτητα και την απειλή, που ανεβαίνει το κακό κι από το κακό πατάει το χειρότερο, θα επιπέσει απάνου στο θάνατο, όπως ο Ηρακλής στο λιοντάρι της Νεμέας. Ετούτος είναι ο Διγενής, που τον φθονάει ο Χάρος. Και τον παλεύει με το δόλο μόνο. Και με τη χωσιά.
Λέγοντας ο Ρουσσώ πως εκείνος που μαθαίνει να υποφέρει πεθαίνει ειρηνικά, εννοεί ακριβώς ένα είδος εγκαρτέρησης μπροστά στο θάνατο που είναι ικανή να μας χαρίσει μόνο η συνειδητή θητεία μας στη δυσχέρεια της ζωής. Η συνεχής επανατροφοδότηση με λύπη μας κάνει ισοσθενείς με τη λύπη του θανάτου.
Ωστόσο οι δάσκαλοι και η τρέχουσα αγωγή ό,τι μαθαίνουν στους νέους είναι ακριβώς το αντίθετο.»
Τι κείμενο ε; Και που να το διαβάσει κανείς ολόκληρο! Θέλω να πιστεύω ότι σε ένα καλύτερο μέλλον και σε μια πιο σοφή κοινωνία από τη δική μας, καθέναν που πάει για δάσκαλος σε τούτο το κείμενο θα του ζητάν να πάρει όρκο για να αναλάβει καθήκοντα διαπαιδαγώγησης της νέας γενιάς.
Θα πρέπει όμως με την ευκαιρία να αναφέρουμε πως τέτοια κείμενα του Λιαντίνη, γεμάτα φως, κυκλοφορούν δεξιά και αριστερά και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την τύχη τους. Όπως κανείς δεν μπορεί να προβλέψει και την κακόβουλη δράση ορισμένων να παρουσιάσουν ως δικά του κείμενα κάποια που δε θα είναι. Βλέπετε, ο Λιαντίνης πουλάει! Πικρή η αλήθεια αλλά αλήθεια… Και είναι πολλοί εκείνοι που έχουν οσμιστεί χρήμα και δόξα και κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να βάλουν χέρι στα «κατάλοιπα» του Λιαντίνη.
Και πέρα από αυτούς υπάρχουν και οι άλλοι, οι μανιώδεις συλλέκτες, που με κάθε τρόπο συγκεντρώνουν ό,τι έχει σχέση με Λιαντίνη. Και μερικοί δυστυχώς το κάνουν μόνο για τον εαυτό τους, στερώντας από το ευρύ κοινό τη δυνατότητα πρόσβασης στο πολύτιμο αυτό υλικό. Πρόσφατα πληροφορήθηκα πως υπάρχει βιντεοταινία με την τελευταία ομιλία του Λιαντίνη στην Κρήτη. Πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του ‘98. Την τελευταία του άνοιξη. Το άτομο που έχει τη βιντεοταινία αρνείται να παραχωρήσει αντίγραφο σε οποιονδήποτε άλλον. Μα γιατί; Γιατί τόσοι και τόσοι άνθρωποι που δεν είχαν την τύχη να τον συναντήσουν όσο ζούσε και να τον ακούσουν να διδάσκει, να μην έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν έστω και από βίντεο τις μαγικές αυτές στιγμές;
Εμείς, η ομάδα του HOMA EDUCANDUS, απευθύνουμε έκκληση προς οιονδήποτε διαθέτει υλικό για το Λιαντίνη να το δημοσιοποιήσει το ταχύτερο δυνατό. Σαφώς τίθεται προϋπόθεση να τηρηθούν όλοι οι όροι δεοντολογίας. Αυτής που ο νόμος επιτάσσει αλλά και η ηθική που συνάδει με τη φιλοσοφία του Λιαντίνη. Και ειδικά το τελευταίο… Διότι όταν λέμε όλα, δεν εννοούμε στοιχεία που ανήκουν στη σφαίρα της προσωπικής ζωής και δεν έχουν σχέση με το φιλοσοφικό του έργο. Ή που δε σέβονται τις ρητά εκφρασμένες θελήσεις του. Ή ακόμη χειρότερα, παραποιούν το υλικό ή το παρουσιάζουν αποσπασματικά και δημιουργούν λανθασμένες εντυπώσεις.
- Σύνδεσμος: Τα βιβλία του Λιαντίνη
Κι αν το ψάξει κανείς θα το βρει και σε άλλες γωνιές του διαδικτύου. Το κακό είναι που όλο αυτό το υλικό το βουτάν ο ένας από τον άλλο και το κάνουν κόπι πέιστ χωρίς να το μελετούν και χωρίς να εμβαθύνουν. Απλώς γιατί ο Λιαντίνης έχει πέραση. Κατεβατά ολόκληρα και συνήθως οι αντιγράφοντες δεν έχουν διαβάσει ούτε ένα βιβλίο του Λιαντίνη καλά καλά... Κι αν έχουν "ψιλοδιαβάσει" δεν έχουν καταλάβει γρυ. Γιατί αν καταλάβαιναν τι είπε, ή τη ζωή τους θα άλλαζαν ή το Λιαντίνη θα σταματούσαν να ταλαιπωρούν.
Και ειδικά την καημένη την Εντολή του Ρουσσώ. Που βλέπεις να την ανεβάζουν στα φόρα του διαδικτύου κάτι "παιδάκια" που κοντεύουν τα τριάντα κι ακόμη μεροκάματο δεν έβγαλαν. Και ζουν με τα λεφτά του μπαμπά και κυκλοφορούν με το αμάξι που πληρώνει ο μπαμπάς και γενικά πληρώνει ο μπαμπάς και ο κανακάρης ξημεροβραδιάζεται στα ιντερνέτια και "πουλάει" φιλοσοφίες για το Λιαντίνη, τρώγοντας "καρπούζι"! Μιλώ συγκεκριμένα. Μου έχει τύχει κι αυτό.
Βρεεεεεεεεε! Εκείνο το "παχύ άντερο" του καθενός δεν το διαβάσατε στη Γκέμμα; Τους ύμνους του Λιαντίνη στη στέρηση και την πενία; Το "εν αρχή ην η πράξις;" Τουλάχιστον την ίδια την "εντολή" πριν την ανεβάσετε δεν της ρίξατε μια ματιά; Και απ' όλο το κείμενο της Εντολής του Ρουσσώ και του ... Λιαντίνη, κρατώ τούτο:
"Να μειώνεις τις ανάγκες σου σημαίνει ότι αυξαίνεις τη δύναμή σου."
Και λέω: Θες να με πείσεις ότι πράγματι αγαπάς το Λιαντίνη; Ότι σοβαρά ασχολείσαι μαζί του και όχι από μόδα και για να περνάς την ώρα σου;
Πες μου τι αμάξι οδηγείς. Πες μου πού θα πας διακοπές. Πες μου για το εξοχικό σου. Για τη ζωή σου, αδερφέ. Και μετά θα σου αποκριθώ αν πράγματι αγαπάς το Λιαντίνη ή έχεις φτιάξει ένα είδωλό του στα μέτρα σου. Γιατί ο Λιαντίνης όταν έλεγε "Έζησα έρημος και ισχυρός", αυτή τη δύναμη εννοούσε, τη δύναμη του Ρουσσώ. Αντέχεις να την εφαρμόσεις τούτη την εντολή; Κάθου και διάβαζε Λιαντίνη.
Δεν αντέχεις; Τράβα παρακάτω και άσε το Λιαντίνη. Ανάγκη και χρεία δεν έχει από υποστηρικτές. Ξεκάθαρα το δήλωσε και αυτό. Με την εντολή του Νίτσε. Και η τρίτη εντολή που έδωσε ο Λιαντίνης ήταν του Ναζωραίου, το "απαρνησάσθω εαυτό και αράτω τον σταυρόν".
Και ξαναρωτώ, αντέχεις; Να σηκώσεις σταυρό; Να ζήσεις λιαντινικά; Τότε και μόνο μπορείς και να κουβεντιάζεις για Λιαντίνη. Κι αυτή είναι η δική μας "εντολή" και δρόμος και επιλογή. Και κριτήριο αλάνθαστο διαχωρισμού της ήρας από το στάρι.
_____________________
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Φεβρουάριος 2010: Η ανάρτηση αυτή αναδημοσιεύτηκε όπως και πολλές άλλες του παρόντος blog από το blog που διατηρούσαμε παλιότερα για το Λιαντίνη, το ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ. Γράφτηκε λοιπόν πολύ πριν από την ημερομηνία που δείχνει η παρούσα ανάρτηση και συγκεκριμένα στις 28 Ιουλίου 2007. Πολύς ο καιρός που πέρασε από τότε και πολλά τα γεγονότα που μεσολάβησαν.
Ανάμεσα σε αυτά αξίζει να σημειώσουμε ότι τόσο με το άρθρο αυτό όσο και με πολλά άλλα που ανεβάσαμε, αναγκάσαμε στο τέλος να έρθουν στο φως τα υλικά που ζητούσαμε. Και το βίντεο από τη διάλεξη του Λιαντίνη στην Κρήτη, λίγες μέρες πριν φύγει, μόλις το Μάη του 1998.
Όπως αναγκάσαμε κι εκείνους που ως τότε έτρωγαν καρπούζι και αμπελοφιλοσοφούσαν στο διαδίκτυο για το Λιαντίνη που ποτέ δε γνώρισαν από κοντά, παριστάνοντας παρόλα αυτά τους ειδικούς λιαντινολόγους, να αποκαλύψουν τις πραγματικές τους προθέσεις.
Είναι για τούτο σημαντική η ανάρτηση αυτή. Προσδίδοντας νέο νόημα και στον τίτλο της και τίτλο ταυτόχρονα της μικρής μπροσούρας του Λιαντίνη. Αισθανόμαστε λοιπόν ότι σε μεγάλο βαθμό πραγματώσαμε αν όχι την εντολή του Ρουσσώ, τουλάχιστον την εντολή του Λιαντίνη προς τους μαθητές του, να προστατέψουν τη μνήμη μου από όσους με πρόσχημα το σέβας προς εκείνον στάθηκαν περισσότερο ασεβείς από κάθε άλλον...
Να προσθέσουμε ότι λίγους μήνες μετά την αρχική ανάρτηση είχαμε τη χαρά να μας δωρίσει η σύζυγος του Δημήτρη Λιαντίνη μια ειδική έκδοση της Εντολής του Ρουσσώ:
Και εκτός από το εξώφυλλο, που μαρτυρά και πότε και για ποιο λόγο έγινε, δημοσιεύουμε και την πρώτη σελίδα του φυλλαδίου:
Από την κ. Λιαντίνη πληροφορηθήκαμε τότε και το εξής: Βρίσκοντας κάποια στιγμή αρκετά αντίτυπα σε μια αποθήκη του σπιτιού της τόσο από την Εντολή του Ρουσσώ όσο και από τη Διδακτική του Λιαντίνη, παρέδωσε στα βιβλιοπωλεία που πουλούν βιβλία του Λιαντίνη ένα ικανό αριθμό από αυτά με την επιθυμία να τα δωρίζουν σε όσους αγοράζουν βιβλία του Λιαντίνη.
Το ίδιο εξάλλου συνηθίζει να κάνει η κ. Λιαντίνη προς όλους όσους ενδιαφέρονται για το έργο του άντρα της. Και για το λόγο αυτό χάρισε και σε μας αρκετά αντίτυπα ώστε να τα δίνουμε με τη σειρά μας σε όσους γνωρίζουμε πως μελετούν Λιαντίνη. Αν δεν έχετε λοιπόν είτε την Εντολή του Ρουσσώ είτε τη Διδακτική, δεν έχετε παρά να επικοινωνήσετε μαζί μας και να σας τις στείλουμε.
7/4/2019
Ας ανεβάσουμε εδώ ολόκληρο το κείμενο της ΕΝΤΟΛΗΣ γιατί οι σύνδεσμοι που δίναμε στο παραπάνω άρθρο μας είδαμε ότι πια δε λειτουργούν...
ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ: Η εντολή του Ρουσσώ και η παρακοή των δασκάλων
Από Maria Lampridou, Πέμπτη, 27 Νοεμβρίου 2014 στις 4:50 μ.μ.
Άρθρο του Δημήτρη Λιαντίνη
Η ΕΝΤOΛΗ ΤOΥ ΡOΥΣΣΩ ΚΑΙ ΗΠΑΡΑΚOΗ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ
1. ΠΡOΛOΓΙΚO
Θέλετε να λάβετε ιδέα για τη δημόσια εκπαίδευση; Τότεδιαβάστε την Πολιτεία του Πλάτωνα1, λέει ο Ρουσσώ. Oλοτελώς ανάλογα ένας άλλοςμπορεί να ειπεί: Θέλετε να λάβετε ιδέα για το μεγαλύτερο παιδαγωγό της νεότερηςεποχής; Τότε διαβάστε το Ρουσσώ.
Ωστόσο οι παιδαγωγικέςσχολές, τα πανεπιστήμια, οι μαθητές μας, οι δάσκαλοι δεν παρακολουθούν αυτή τηνκρίση. Τα ονόματα των παιδαγωγών που βρίσκεις στην πρώτη γραμμή είναι ονόματαόπως Πεσταλότσι, Έρβαρτος, Ντιούι, Μοντεσσόρι, Πιαζέ, Κλαπαρέντ, Ντεκρολύ,Μακαρένκο. Και άλλα παρόμοιας επιφάνειας.
O Ρουσσώ μπροστά καιαγνάντια σ' αυτές τις διασημότητες ακούγεται και φαίνεται παραριγμένος, καικομμάτι περιθωριακός.
Λάθος. Η ιδέα μου είναι ότιόλοι αυτοί μπροστά στο Ρουσσώ κρατούν όσο κρατούσαν οι Τελχίνες και οιΚορύβαντες, οι Κουρήτες και οι Κάβειροι, και όλοι οι άλλοι μικροσώματοιμεταλλοτέχνες απέναντι στο θεό Ήφαιστο.
Σχετικά με την ανεκτίμητηακόμη αξία του Ρουσσώ και την άδικη δημοτικότητα όλων των άλλων βρίσκω την ίδιααναλογία που υπάρχει ανάμεσα στο Σπίττελερ και το Νίτσε. Είναι δύο διανοούμενοιπου ζήσανε στην Ελβετία, υπήρξανε σύγχρονοι, βρεθήκανε για λίγο αντίπαλοι, καιύστερα χωρίσανε τραβώντας ο καθένας το δρόμο του.
O Σπίττελερ δοξάστηκε,διαβάστηκε, θαυμάστηκε και στα 1918 τιμήθηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας.
O άλλος εγνώρισε μιαθηριώδη αγνόηση, έζησε σαν τα πουλιά και τις αρκούδες, τραγούδησε πάνω σταβουνά και τα χιόνια του ευγενικού λευκού (Edelweiss), έκλαψε μαζί με τονΑχιλλέα των ταρσανάδων περπατώντας στους αιγιαλούς της Κυανής Ακτής, καιτρελάθηκε στον ανθό της ζωής του. Σαν ήρθε η ώρα του να πεθάνει ήτανε τόσογνωστός, όσο κι ένας άγνωστος χωρικός σε κάποιο μακρυνό χωριό της Σαχαλίνης.
Σήμερα όμως ποια είναι ημεταχείριση των δύο σχετικά με την ανάγνωση και τη γνώση του έργου και τουστοχασμού τους; Το Νίτσε τον μελετά και τον ακούει ο ένας στους δύο. ΤοΣπίττελερ τον αναδιφεί και τον ξεθάβει ο ένας στους διακόσιους.
Απόδειξη πως έτσι έχουν ταπράγματα, είναι ότι κι εσύ, αναγνώστη μου, το Νίτσε τον έχεις ακούσει. (Μεπιθανότητα ένα στα δύο). Ενώ το όνομα Σπίττελερ το διαβάζεις πρώτη φορά. (Μεπιθανότητα ένα στα διακόσια).
2. OΡOI
Τη λέξη εντολή στον τίτλοτου κειμένου μου την παίρνω με το νόημα του ορισμού που έδωκε ο θεός στονάνθρωπο, όταν τον εγκατάστησε στον παράδεισο της φύσης, για να τον εργάζεταικαι για να τον φυλάγει2. Να μη δοκιμάσεις, του είπε, από τον καρπό της γνώσης.
Τη λέξη παρακοή την παίρνωμε το νόημα της πράξης των Πρωτοπλάστων. Ετόλμησαν να γευτούν τον καρπό τηςγνώσης.
Σήμερα, με την εντατικήχρήση εκείνης της αρχικής γνώσης, δε στέκεται αρκετό στους ανθρώπους ναεργάζουνται και να φυλάγουν τον παράδεισο της φύσης, αλλά την υβρίζουν και τημολύνουν. Η υπερβασία τους μάλιστα και η ύβρη θυμίζει την ύβρη της αρχαίαςτραγωδίας.
Παρόμοια τις λέξεις εντολήκαι παρακοή τις λαβαίνω με το νόημα του μύθου των ελλήνων. Να αρκεσθεί οάνθρωπος στα γήινα δώρα. Και να μην κλέψει από τον Όλυμπο τη φωτιά και τησοφία3.
Τη λέξη δάσκαλος, ανάμεσαστις τάξεις των άλλων επαγγελμάτων, τη λαβαίνω ωσάν το όργανο, χάρη στο οποίο οάνθρωπος ξεπέρασε τη φύση και ανοίχτηκε στην ιστορία. O πολιούχος των δασκάλωνκαι των μαθητών είναι ο ήρωας Αδάμ και ο ήρωας Προμηθέας. Oι εφευρέτες και οιπρωτουργοί της γνώσης.
Oι δάσκαλοι δουλεύοντας τηνόηση και την επιστήμη4 ξετύλιξαν την περιπέτεια του πνεύματος, καιεδημιούργησαν τον πολιτισμό. Ιστορία, πνεύμα, πολιτισμός είναι τα τρίαοντολογικά ορθώματα του ανθρώπου, που τον ξεχώρισαν από τα υπόλοιπα όντα στηγη, στη φύση, και στο σύμπαν5.
Όλοι γνωρίζουμε ότι χωρίςτη διδασκαλία, είτε την αυτοσχέδια είτε την κατά σχέδιο, ο άνθρωπος δε θά 'τανάνθρωπος. Γιατί θα μεγάλωνε για να τραπεί σταθερά στο σχήμα ενός πλάσματοςκαμπουροειδούς, τρεκλού, ρεκαστικού, και έντρομου6.
Αναγκαία λοιπόν η δουλειάτου δάσκαλου, το να μαθαίνει δηλαδή τους νέους τα γράμματα και τις άλλεςμαθήσεις, έχει φύση και φυή φυτουργική.
Γιατί η διδασκαλία είναι τομόνο όργανο, η μόνη δύναμη, που σώζει τον άνθρωπο από τότε που εξαιτίας τηςγνώσης που απόχτησε διακρίθηκε από τα άλλα πλάσματα. Από τότε δηλαδή, πουσύμφωνα με το πνεύμα των δύο εκείνων φιλοσοφικών μύθων7 εξορίστηκε από τονΠαράδεισο της φύσης, ή κρεμάστηκε στην πέτρα του Καυκάσου.
Χωρίς το δάσκαλο ο άνθρωποςθά 'ταν βροχή χωρίς νερό. Δόστε του όλα τα μέταλλα και τα πλούτη του Μίδα.Δόστε του κάστρα, και χώρες, και αχανή βουστάσια. Δόστε του ακόμη και το μαγικόδαχτυλίδι του Γύγη8. Και πάρτε του την παιδεία. Θα έχετε μπροστά στα μάτια σαςμια μάζα μηδενική. Ένα τέλμα, ένα έρμα, κι ένα έρμαιο.
3. ΠΙΣΩ ΣΤΗ ΦΥΣΗ
Η εντολή που έδωκε ο Ρουσσώστους δασκάλους, και μέσω των δασκάλων στο ανθρώπινο γένος, είναι ότι το φυτότης παιδείας πρέπει να φυτεύεται στη φύση.
O νομοθέτης που θα συντάξειτο σύνταγμα της αγωγής των νέων δεν είναι ο νους του ανθρώπου αλλά η σοφία τηςφύσης. Oι οδηγίες και οι κανόνες της αγωγής είναι τα πιστά αντικρύσματα τωναρχών και των νόμων της φύσης. Τα αρχέτυπα και τα παραδείγματα η παιδείαοφείλει να τα λαβαίνει ακολουθώντας την αχάλαστη τάξη των πραγμάτων και τωνδράσεων. Η υγιής παιδεία για τον άνθρωπο δεν ημπορεί παρά να είναι τοζωντανό αντίγραφο του έμψυχου ζώου που είναι ο κόσμος9.
Τι ορίζει λοιπόν η φύση; Ηφύση ορίζει ότι τα σώματα στο κενό πέφτουν. Oρίζει ότι ο σκορπιός είναι έναιοβόλο δραστικό. Ότι στους εκατό βαθμούς το νερό βράζει, ή στους 27,6 βαθμούςτο ανθρώπινο σώμα πεθαίνει10.
Αντίστοιχα, η παιδεία πουακολουθεί τη φύση θα διδάξει πως δεν ημπορείς να ζεστάνεις την οχιά στηναγκαλιά σου. Πως ο παγοποιός για να φτιάξει τον πάγο δεν θα πάρει τη συνταγήαπό τους μωρούς και τους ρουφιάνους. Πως η κατσίκα που ψόφησε το χειμώνα δε θαξαναβοσκήσει τον Απρίλη στο λειβάδι. Και πως ο άνθρωπος που πέθανε καιταφιάστηκε, δεν πρόκειται να ξαναζήσει στον αιώνα. Θα ζήσει μονάχα στη μνήμηεκείνων που τον γνώρισαν, τον σπουδάζουν και τον μολογούν. O Καραϊσκάκηςσήμερα, για παράδειγμα, δεν ψήνεται στην κόλαση ούτε σεργιανίζει στονπαράδεισο. Παρά είναι ένα εικόνισμα κρεμασμένο στη μνήμη μας. Και στηνευγνωμοσύνη μας.
Oλόκληρη αυτή τησυλλογιστική βάσης, που θεμελιώνει τη θεμέλια πέτρα της φυσικής αγωγής, οΡουσσώ την κλείνει σε μία πρόταση:
Κανένα άλλο βιβλίο εκτόςαπό τον κόσμο. καμία άλλη διδασκαλία εκτός από τα γεγονότα11. Που όπου κόσμοςκαι όπου γεγονότα οφείλουμε να διαβάζουμε: η οδηγία της φύσης, η διδασκαλία τηςπράξης.
Σε άλλο επίπεδο, διατύπωσηαρνητική της ίδιας θέσης μας δίνει η σκληρή κριτική που ασκεί ο Ρουσσώ στημεταφυσική, καθώς την αντιπαραθέτει προς τη φυσική. Η φυσική είναι τωνπραγμάτων και της φύσης, και έχει αντικείμενο τον κόσμο. Η μεταφυσική είναι τωνανθρώπων και του εξωφυσικού, και τη γέννησε η μετέωρη φαντασία. Το ένα είναιπράγμα υλικό. Το άλλο είναι η σκιά του στη συννεφιά. Γράφει:
Ποτέ η γλώσσα τηςμεταφυσικής δε βοήθησε για την ανακάλυψη έστω και μιας αλήθειας. Απεναντίαςεγιόμισε τη φιλοσοφία με παραλογισμούς που μας κάνουν να ντρεπόμαστε, μόλιςτους γυμνώσουμε από τα μεγάλα τους λόγια12.
Πόσο μελάνι δε θά 'χε χυθείάσκοπο, και πόσες ανθρωποώρες εργασίας θα είχαν οικονομηθεί για ωφελιμότερηαπασχόληση, αν είχαμε ακούσει αυτή την αλήθεια του Ρουσσώ! Και από πόσοπνευματικό κηφηναριό θά 'χαν γλυτώσει οι κοινωνίες μας! Από πόσους καλόγερους,δερβίσηδες, ραββίνους, γκουρού, μπάμπα, ιμάμηδες, και όλα τα αμάν.
Η αντιπαράθεση φυσικής καιμεταφυσικής θα βρει την οργίλη της αποθέωση στο στοχασμό του Ρουσσώ, όταν θαμεταφερθεί στην αντιπαράθεση ανθρώπινης παράστασης και φυσικής πραγματικότητας.
Εδώ ο Ρουσσώ κρίνοντας τηνεπιστήμη της εποχής του, που καθώς έρχεται από το μεσαίωνα τη θρησκεία και τιςδεισιδαιμονίες του ανθρώπινου μυαλού δεν είναι φυσική, μιλάει μια γλώσσα πουλυγίζει τους αιώνες, όπως λυγίζει τα ερυθρωμένα μέταλλα το σφυρί του χαλκέα.Ακούστε:
Oι επιστημονικές εταιρείεςτης Ευρώπης δεν είναι παρά δημοτικά σχολεία ψευδολογιών. Και στην Ακαδημία τωνΕπιστημών ευρίσκει κανείς περισσότερες πλάνες, απ' όσες ημπορεί να βρει σεολόκληρο συνοικισμό Κάφρων13.
Θυμίζω πως οι Κάφροι είναιμια λορδωτή δολιχοκέφαλη υποφυλή πολεμοχαρών και ανθρωποφάγων.
4. ΧΕΡΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΗ
Η ένταση και η οργή τουστοχασμού του Ρουσσώ για την παιδεία και την επιστήμη της εποχής του δεν είναιεύκολο να κατανοηθεί με τα τρέχοντα μέτρα της ανάλυσης και της έρευνας. Τονκοσμογονικό και τον κοσμοφόρο λόγο που κρύβουν οι προτάσεις του αρχίζεις να τονεννοείς, μόνο όταν βουτήξεις στα γερανίζοντα βάθη.
Και ο πυθμένας εδώ είναιμια ορογένεση ιστορίας. Είναι μια πραγματικότητα που τέμνει την εξέλιξη τουανθρώπου σε δύο μέρη.
O Ρουσσώ είναι τοχρηστηριασμένο πνεύμα που προορίστηκε να εξηγήσει αυτή την τομή. Στέκεται στηνκόψη της, και αντικρύζει το παλαιό σαν αποτιμητής και τιμητής. Στρέφεται μπροστάκαι βλέπει το καινούργιο σαν οραματιστής και νομοθέτης.
Ποια είναι αυτή η τομή;Είναι το ρηγματικό όριο που χώρισε τον κόσμο του χεριού από τον κόσμο τηςμηχανής. Oρίζει το σημείο της μετάβασης από τη λειτουργική συμπεριφορά τουβιοτέχνη στην τυπική μίμηση του βιομήχανου.
Η μεταπήδηση από το χέρικαι την τέχνη του, τη χειροτεχνία, στη μηχανή και στη μάζα, στην ένταση τηςπαραγωγής, στέρησε την ανθρώπινη δράση από το άρωμα και την ψυχή. Η λατινικήλέξη industria, απ’ όπου έχουμε τη λέξη industrie που σημαίνει στις σύγχρονεςγλώσσες τη βιομηχανία, εδήλωνε την εντατική παραγωγή. Μία φιλοπονία που φτάνειως τη βαναυσότητα.
O χειροτεχνικός άνθρωποςεδούλεψε τη γης και χάραξε πάνω της το πρόσωπό του σε μια χρονική πορεία πουξεπερνάει τις οχτώ χιλιετίες14. O βιομηχανικός άνθρωπος άρχισε να αναδύεταιπριν από δυόμισυ εκατονταετίες. Από τα μέσα δηλαδή του 18ου αι. Και σήμερακοντεύει να εξαντληθεί. Νομίζει κανείς ότι αγγίζει κιόλας το βιολογικό και τοιστορικό του τέλος.
Αυτή η ανισομέρεια των δύοεποχών λέει πολλά από την άποψη της φυσικότητας, της έντασης, της φθοράς, τηςποιότητας που τις χαρακτηρίζει.
Η διαφορά ποιότητας ανάμεσαστο χέρι και στη μηχανή δίνει το μέτρο της απόστασης ανάμεσα στην αγωγή τουΡουσσώ που στηρίζεται στη φύση, και στην αγωγή της τρέχουσας αντίληψης πουπηγάζει από τη μονοσήμαντη εμπιστοσύνη των ανθρώπων στο μυαλό τους.
Θυμηθείτε πως αρχίζει οΑιμίλιος: Όλα είναι καλά όταν βγαίνουν από τα χέρια του Πλάστη των πραγμάτων·όλα εκφυλίζουνται στα χέρια του ανθρώπου15. Πλάστης των πραγμάτων εδώ είναι τοάγιο θέλημα της Φύσης.
Το χέρι μας, λοιπόν, είναιο φορέας του σώματος και της ψυχής μας. Συγκλίνει μέσα του την πλούσια χώρα τηςγνωστικής μας συνείδησης. Μία ολότητα πνεύματος, δηλαδή, που συνταιριάζει καιαρμονίζει ολάκερο το ζωϊκό μας ανάβρυσμα. Τις επιθυμίες, τη βούληση, το φως τουλόγου, την κόλαση των παθών και τον ήλιο της κυριαρχίας στα πάθη μας.
Στο χέρι μας διαχύνουνταικαι φλεβίζουν τα βιώματα και οι εμπειρίες, η κληρονομική παρακαταθήκη τωνγνώσεων, οι πόθοι και οι φόβοι μας, η βουή της φαντασίας που μέσα σε μέτρακατέχει να γίνεται περιβόλι των πουλιών, και ημέρα Λαμπρής.
Το χέρι μας είναι τομεταλλείο ενός αχώρητου παρελθόντος. Είναι η βασιλική κληρονομία της ζωής μας.Oι δοκιμές και οι δοκιμασίες, οι γνωρισμοί και τα γνωρίσματα, οι λύπες, οιαγώνες μας που χαράζουν μια ατελεύτητη γραμμή θριάμβων και πτώσεων.
Από πού αρχίζει και πούτελειώνει αυτή η τροχιά ουρανού στη γη, που μεταμόρφωσε τη φύση σε ιστορία;Αρχίζει από τις πιθηκοφόρες αναδύσεις του είδους, και από το homo habilis. Καιφτάνει ως τα παιδιά μας. Μετρά κανείς εποχές και καιρούς, τη συσσώρεψη και τιςαποθέσεις για δύο εκατομμύρια ενιακόσιες χιλιάδες χρόνια.
Oλάκερη ετούτη ηαριστοκρατική αλυσίδα κληρονομίας και γένους κλείνεται μέσα στο χέρι μας με τηνέννοια ότι τα προϊόντα που μας δίνει περιέχουν τη ζεστασιά της ψυχής και τηνευγένεια του νου, όπως τα μοίρανε τα καλόπλασε και τα ευλογεί η φύση.
Απέναντι στο χέρι έλαβεθέση η μηχανή. Τη μηχανή δεν την έπλασε η φύση, αλλά ο άνθρωπος που είναιπλάσμα της φύσης. Έτσι, καθώς έρχεται από δεύτερο χέρι, είναι έναειδωλοποιημένο είδωλο16, όπως θά 'λεγε ο Πλάτων.
Η μηχανή είναι εύρημαάψυχο, ετεροκίνητο, κρυαδερό. Αλλά και τέλειο. Η μόνη της ατέλεια είναι ητελειότητά της. Όπως το μόνο τρωτό στον άτρωτο Αχιλλέα ήταν η φτέρνα.
Η μηχανή μας κοιτά ατενώς.Έχει ορθάνοιχτο το μάτι της ωσάν του πεθαμένου. Όταν γελά φυλάγει τα χείλη τηςκλειστά, ενώ τα ζυγωματικά της μένουν ασάλευτα. Και δουλεύει τυφλά, άκριτα,αδιαφόρετα, επιταγμένα.
Τα πόδια της είναιραιβόσχημα, και τα χέρια κομμένα στον καρπό. Το νευρικό της σύστημα δείχνει ένακουβάρι καλώδια κόκκινα, κίτρινα και μαύρα.
Έχει για στόμα μια χοάνηδίχως γλώσσα. Τρώει χωρίς ποτέ να πεινά. Και η φύση δύσκολα ανακυκλώνει ταπεριτώματά της.
O εγκέφαλος της μηχανής δεμετριέται σε όγκο, αλλά σε εμβαδό. Και μέσα στην κάψα του κρανίου της οχειρουργός χειρουργεί δείχτες ψηφία αριθμούς, τετράγωνα κύκλους κλίμακες, καιμετρητές κάθε λογής.
Κάποιες φορές, όταν τρέχειστους δρόμους μοιάζει τον τίγρη που σπαράζει ζαρκάδι ή γεροβόνασους. Κι ότανκλαίει, το δάκρυ της κυλάει μαύρος υδράργυρος.
Oι μηχανές γεννιούνταιενήλικες και ενήλικες γερνούν. Μοιάζουν τις πόρνες, τους ποδοσφαιριστές, καιτους παλαιούς κλαντιάτορες.
O ύπνος τους δε ξέρει απόόνειρα. Και σαν έρθει η ώρα για να πεθάνουν δε γνέφουν και δε μιλούν.
Πώς λυπάται, όταν πεθαίνειεκείνος που δεν εγεννήθηκε; O γιος ενός άτεκνου, για παράδειγμα. Έτσι λυπούνταιοι μηχανές, όταν εννοήσουν το θάνατο.
Και στο κοιμητήρι τους δεβρίσκεις καντήλι, φανάρι, ή μάρμαρο. Oύτε επιγραφές και Μυροφόρες. Βρίσκειςμονάχα τσακισμένα σωρό τα κόκκαλα, και χαρακίρι σε όλα τα χρώματα τσυ ουράνιουτόξου. Και άφθονη σκουριά. Που η σκουριά είναι για τα πράγματα το ισοδύναμο τηςλήθης για τους ανθρώπους.
5. Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΑΡΣΗ ΤΗΣ
Μου χρειάστηκε να δώσω μιαπολεμική εικόνα της αντιπαλότητας ανάμεσα στο χέρι και στη μηχανή. Γιατί ηεναντίωση αυτή υπάρχει ανάμεσα στη φυσική αγωγή του Ρουσσώ, και στην τρέχουσααγωγή του κατεστημένου, όπως την κατασκεύασε η παρακοή των δασκάλων στην εντολήτου Ρουσσώ.
Θα δείξω αυτή την άσπονδηέχθρα σε τρεις προτάσεις του Ρουσσώ.
Η κάθε μια ημπορεί ναδιαλυθεί σε χίλιες λεπτομέρειες, και να συνθέσει ύστερα το τοπίο ακέραιο. Απότο ένα μέρος η ύπαιθρος γη της αγωγής του Ρουσσώ. Είναι η θέση. Από το άλλομέρος η άρρωστη πόλη της αγωγής των δασκάλων. Είναι η άρση.
Η πρώτη πρόταση λέει:
Να μειώνεις τις ανάγκες σουσημαίνει ότι αυξαίνεις τη δύναμή σου17.
Κάποιος παλαιός φιλόσοφοςτο ίδιο νόημα τό 'χε διατυπώσει σ' ένα τρόπο ανάλογα λιτό, ανάλογα αγροίκο, καιανάλογα γενναίο. Δόσε μου, έλεγε, νά 'χω το ψωμί και το νερό, κι εγώ σουπαραβγαίνω στην ευτυχία με το Δία.
Στη φύση δε θα βρειςπουθενά το βοηθητικό και το πρόσθετο. Στη φύση όλα είναι αναγκαία. Και κάθεαναγκαίο φτάνει να αναπληρώσει χιλιάδες δευτερεύοντα και περιττά. Oι χαμάδεςελιές που τσιμπολογούν τα κοτσύφια ή το γρασίδι που τρώει στην πρασιά το ερίφιοείναι γεύμα περιφανώς πλουσιότερο από το τραπέζι του Τριμαλχίωνα που περιγράφειστο Σατυρικό του ο Πετρώνιος.
Μείωνε, λοιπόν, τις ανάγκεςσου για νά 'σαι κυρίαρχος, λέει ο Ρουσσώ. Όμως η σύγχρονη αγωγή τι λέει;
Όλος ο πονοκέφαλος, και όληη εξυπνάδα της σύγχρονης αγωγής εξοδεύεται στο πώς να δημιουργεί καινούργιεςανάγκες στους ανθρώπους. Η χολέρα του μοντέρνου σχολείου και του πνεύματος τηςεποχής είναι η χρήση, η αφθονία, η κατανάλωση, ο ευδαιμονισμός.
Για την τρέχουσα αγωγήευτυχία του ανθρώπου σημαίνει να σπαταλά συνεχώς, για να καλύπτει ανάγκες, πουοι πλείστες είναι τεχνητές. Γιατί τις δημιουργεί αναπότρεπτα πλέον η ενοχή πουυπάρχει μέσα στον ίδιο το μηχανισμό της χρήσης του περιττού.
Κι εδώ εντοπίζεται τολογικό παράλογο που γίνεται τραγικό στοιχείο στη ζωή μας. Είναι η εμπλοκή μαςστο φαύλο κύκλο: ικανοποίηση των απαιτήσεων ίσον αύξηση των αναγκών.
Η ικανοποίηση του περιττούθα αυξαίνει αναγκαία τη βουλιμία του ανθρώπου. Είναι γνωστή η ιστορία για τονπρίγκιπα της εποχής μας που στα δώδεκα χρόνια του είχε μπουχτίσει τα πάντα. Κιαπέ, το μόνο που τού 'δινε χαρά ήταν να δένει τις γάτες και να τους βγάζει ταμάτια.
Αυτή η προϊούσα αύξηση τηςτάσης να χρησιμοποιούμε τα αγαθά, που παλιά την είχε ιστορήσει ο μύθος με τοάπατο πιθάρι των Δαναΐδων, σήμερα περιγράφεται με την καταφυγή σης δρόγες καιτα άλλα παραισθησιογόνα. Τελικά, τα ναρκωτικά δίνουν τη λύση με το θάνατο τουχρήστη.
Όχι τυχαίο, αλλά λογικάακόλουθο είναι πως τούτη η πληγή ήρθε στην Ευρώπη από την Αμερική. Γιατί; Γιατίη Αμερική ελάνσαρε στον κόσμο το συρμό της κατανάλωσης, και το ιδεώδες τουευδαιμονισμού. (Κι ένα στρώμα ακόμη πιο βαθιά: μη λησμονούμε πως η Αμερικήείναι η κοιτίδα της μηχανής).
Στο ίδιο πλέγμασυμπεριφοράς ανιχνεύουμε και το Aids. Το Aids το γέννησε η τάξη της φύσης νατιμωρήσει την ύβρη του ανθρώπου. Την υπερκατανάλωση, δηλαδή, τον εκχυδαϊσμό,την ευτέλιση, και την ατίμωση του ερωτικού αγαθού.
Μετά τον Κάιν το φονιά, ομεγαλύτερος Κάιν και καγιάς της ανθρωπότητας είναι ο Αυνάν που ανακάλυψε τοναυνανισμό. Την κάρπωση δηλαδή της άγονης ηδονής. Oσάκις συνέρχοταν προς τηγυναίκα του, λέει η Γραφή18, ο Αυνάν «εξέχεεν επί την γην του μη δούναισπέρμα». Το Aids είναι η τιμωρία της φύσης για την ακραία συνέπεια του αυνανισμού.
Η δεύτερη πρόταση τουΡουσσώ λέει:
Η ευτυχία του ανθρώπου εδώκάτω δεν είναι παρά κατάσταση αρνητική. Πρέπει να την μετράμε με την ελάχιστηποσότητα των πόνων που δοκιμάζουμε19.
Αυτό σημαίνει: Για να σουπω πόσο αξίζεις, μη μου λες τι απόχτησες και τι κατέχεις. Πες μου σωστότεραπόσα πλήρωσες ως τώρα, και τι ακόμη δε χρεωστάς.
Εδώ πρόκειται μια στάσηζωής που γεννά τα ανήμερα ερωτήματα. Σε ποιον χρεωστά τάχατες ο νέος άνθρωπος;Δεν έρχεται στον κόσμο ελεύθερος, καθαρός, αχρέωτος; Όχι! αποκρίνεται η αγωγήτης φύσης.
Γιατί ο κάθε άνθρωπος πουγεννιέται έχει ταυτόχρονα χρεωθεί με το δεδομένο ότι του χαρίζεται η ζωή. Και ηζωή για τον καθένα μας είναι δώρο πολυτιμότερο από το χρυσοφόρο Παγγαίο, ή απότο Δέλτα του Νείλου.
Ξέρεις τι σημαίνει ν'αντικρύζεις τον ήλιο; Να κοιτάς έντεκα η ώρα το πρωί τη θάλασσα του Αυγούστου;Να γεύεσαι τη ζάχαρη της Αφροδίτης; Ν' αφουγκράζεσαι τ' αηδόνια στα ρέματα τοΜάη; Να πίνεις το κρασί σε γυαλένιο μαστραπά συντροφιά με το πλάσμα που αγαπάς;
Σημαίνει ότι σoυ χαρίζεταιένας θησαυρός που δεν τον ξεχρεώνεις με όλα τα δάνεια της Αγγλίας. O μεγάλοςμας ποιητής και ο πρώτος την αυταξία της ζωής την περιγράφει σ' ένα λαμπρόστίχο του20:
Δεν τό 'λπιζα νάν' η ζωήμέγα καλό και πρώτο.
Ιδού γιατί από τη στιγμήπου γεννιέται ο άνθρωπος αρχίζει την απόσβεση του χρέους της ζωής του.
Από την πίσω όψη τηςαλήθειας το πράγμα περιγράφεται ως εξής περίπου:
Η ζωή του ανθρώπου είναιμία Εγνατία, που από το Δυρράχι της Αδριατικής που ξεκινά ως τα Κύψελα τουΈβρου που τελειώνει είναι γιομάτη αγώνες, ατυχίες, βάσανα, αδικημούς, απάτες,αρρώστιες, μέριμνες, κινδύνους. O άνθρωπος την τραβά από την αρχή ως το τέλοςωσάν να περπατά στρωμένο ναρκοπέδιο.
Κι όσο φτάνει προς τοτέλος, τόσο πλησιάζει στα πιο φοβερά από τα φοβερά. Στα άθλια γερατειά δηλαδήκαι στον ανεξίλαστο θάνατο.
Και το τέλος; O άνθρωποςπεθαίνει αναίτια, άχρηστα, ανώφελα. Πεθαίνει άδικα, κριματισμένα, παράλογα,μουγγά. Σαν το σκυλί που λέει ο Κάφκα21.
Καθώς πέφτει, η αυλαίασβήνει το φως, όπως η νύχτα σβήνει την αστραπή.
Πολύ κοντά στο ακρότατοάκρο έρχεται η τρίτη πρόταση του Ρουσσώ, να συμπληρώσει την προηγούμενη:
O άνθρωπος φυσιολογικάμαθαίνει να υποφέρει συνεχώς, και πεθαίνει ειρηνικά22.
Έχω την ιδέα ότι αυτή ηπρόταση είναι ο πιο μεστός παιδαγωγικός λόγος που ξεστόμισε η ανθρώπινη σοφία.Όποιος ημπορεί να τον εφαρμόσει στη ζωή του, αυτός νικάει τη μοίρα. Το κομμάτι,δηλαδή, που του μοιράζει η φύση.
Γίνεται το πλάσμα που δενυπερβαίνει βέβαια, αλλά οπωσδήποτε υψώνεται στην περιωπή του πλάστη του. Τονάνθρωπο τούτο δεν ημπορεί να τον βλάψει ούτε η τύχη, ούτε ο καιρός, ούτε οθεός. Πώς να τον πούμε; που λέει ο Πίνδαρος. Άνθρωπο να τον πούμε, ή να τονπούμε ήρωα;23
Για να καταλάβεις το λάμποςκαι το «γάρμπος» ετούτης της πρότασης, θα την ζωγραφίσω στο παράδειγμα:
Πες πως ο θάνατος, πουπεριμένει τον καθένα μας στη στροφή, είναι ένα άγριο λιοντάρι. Όταν ζήσεικανείς βολεμένα και μαλακά, εγκλωβισμένος στα αγαθά της κοιλιάς και αποζητώνταςτην άνεση μόνο, και την εύκολη διολίσθηση, σαν έρθει η ώρα του, θα τον συντύχειο θάνατος και θα τον σπαράξει, όπως το λιοντάρι σπαράζει τον ανήμπορο.
Εκείνος όμως που ζει μέσαστην τραχύτητα και την απειλή, που ανεβαίνει το κακό κι από το κακό πατάει τοχειρότερο, θα επιπέσει απάνου στο θάνατο, όπως ο Ηρακλής στο λιοντάρι τηςΝεμέας. Ετούτος είναι ο Διγενής, που τον φθονάει ο Χάρος. Και τον παλεύει με τοδόλο μόνο. Και με τη χωσιά.
Λέγοντας ο Ρουσσώ πωςεκείνος που μαθαίνει να υποφέρει πεθαίνει ειρηνικά, εννοεί ακριβώς ένα είδοςεγκαρτέρησης μπροστά στο θάνατο που είναι ικανή να μας χαρίσει μόνο η συνειδητήθητεία μας στη δυσχέρεια της ζωής. Η συνεχής επανατροφοδότηση με λύπη μας κάνειισοσθενείς με τη λύπη του θανάτου.
Ωστόσο οι δάσκαλοι και ητρέχουσα αγωγή ό,τι μαθαίνουν στους νέους είναι ακριβώς το αντίθετο.
Γιατί τους μαθαίνουν ότι ηζωή είναι λεωφόρος αύξουσας ευκολίας. Ότι όλα τα υψίσημα και τα τριγωνομετρικάσημεία της είναι η επιτυχία, οι χαρές, η απόλαυση, τα γέλια, οι διασκεδάσεις,οι «συμφωνίες και οι χοροί».
Και το μόνο πράγμα για τοοποίο δε μιλάμε στους νέους είναι ο θάνατος και η ανάγκη για τη μελέτη του. Oινήπιοι!24 που λέει ο αρχαίος ποιητής. Από φόβο κι από άγνοια τους κρύβουμεπροσεχτικά πως κάτω από το πλατύσκαλο στην πόρτα του σπιτιού τους κρύβεται ηφοβερή οχιά. Και περιμένει τη βέβαιη ώρα της.
Νομίζουμε πως, αν μιλήσουμεστα παιδιά για το θάνατο, θα τους καλλιεργήσουμε το μηδενισμό και τηναπελπισία. Θα τα σπρώξουμε να πισωστρίψουν στη ζωή.
Και δεν υποψιαζόμαστε πόσηλάμψη και ρώμη, πόσος οίστρος ζωής και τιμιότητα, πόση μέθη αλήθειας θαξεπηδήσει από αυτή τη ρεαλιστική τους αναμέτρηση με το φαινόμενο του θανάτου.
Εκείνοι που έκαμαν τιςμεγάλες πράξεις, και έζησαν τα ωκεάνεια συναισθήματα, επέτυχαν τον άθλο τουςακριβώς γιατί άγγιξαν το σώμα της πραγματικότητας και της αλήθειας. Εκτός απότο Δον Κιχώτη με τους ανεμόμυλους, ξέρεις άλλον ήρωα που να στήριξε τις πράξειςτου στην πλάνη;
O Όμηρος την πρόταση τουΡουσσώ πως ο άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει σε όλη τη ζωή του, μαςτην εδίδαξε απλά. Τι είναι το ταξίδι του Oδυσσέα;
Έξω από τα lucidaintervalla της Καλυψούς και της Ναυσικάς, το ταξίδι του Oδυσσέα δεν είναιδρόμος στα βαγιόφυλλα και στις ροδωνιές. Αλλά είναι μια ανερχόμενη εμπειρίαρίσκου, τραχύτητας, απειλής.
Από τους Λαιστρυγόνες στουςΚίκονες· από τους Λωτοφάγους στη Χάρυβδη· από τους Κύκλωπες στον κάτου κόσμοκαι στον ασφοδελό λειμώνα· από το ζητιάνο Ίρο στον υπερφίαλο Αντίνοο· από τοσκυλοπνίξιμο και το νησί του Ήλιου στη μάγισσα Κίρκη και στα γoυρoύνια.
Έχει λάθος ο Καβάφης πουλέει πως όλα τούτα τα τέρατα δε θα τα συναντήσουμε στο δρόμο μας, αν δεν τακουβαλάμε στην ψυχή μας. Θαρρώ πως μας τα εξηγεί πολύ ιδεαλιστικά. O λύκος, οlupus που έλεγε ο Χομπς, δεν είναι μονάχα μέσα στον άνθρωπo. Κυρίως βρίσκεταιαπέξω τoυ. Τα θηρία της Oδύσσειας είναι και οι πλεχταριές τα φίδια, είναι καιοι αγέλες από ύαινες, είναι και η αραδαριά τα όρνια που κυριαρχούν στηνενδοχώρα του φυσικού και του κοινωνικού μας περίγυρου.
O Oδυσσέας ενάντια σε τούτοτο κακό χρειάζεται να αντιπαλεύει συνέχεια. Όφειλε να κυριεύει τη ζωή του κάθεφορά από την αρχή. Όπως ο καταχτητής την επόμενη εχθρική πόλη. Δεν πετυχαίνειλίγο κάλμα στον παραδαρμό. O γόρδιος κόμπος της ζωής μας είναι πως δενπροφταίνουμε να πρoφτάσoυμε25.
Μόνο ένα τέτοιο ταξίδι στηνανερχόμενη δυσχέρεια χορήγησε τα νόμιμα στον Oδυσσέα να αράξει στην Ιθάκη. Ναπεθάνει δηλαδή ήσυχα, καθώς λέει ο Ρoυσσώ.
Τι θα πει πεθαίνω ήσυχα;Πεθαίνω ήσυχα θα ειπεί ότι τελειώνω με μια πράξη που δεν είναι περισσότεροοδυνηρή από τις προηγούμενες πράξεις μου. Σβήνω την πυρκαγιά του θανάτουανάβοντας μπροστά της και κατευθύνοντας ενάντια της την πυρκαγιά της ζωής. Σετρόπο ώστε, όταν φτάνει να μ' αγγίξει ο θάνατος, δε βρίσκει παρά τα αποκαΐδια.
Αυτό δεν είναι και το νόηματης τελευταίας επιθυμίας του Σωκράτη;:Έσυ Κρίτων και οι άλλοι! παρακάλεσε. Mηλησμονήσετε να προσφέρετε την οφειλόμενη θυσία στον Ασκληπιό, το θεό26 τηςιατρικής.
Σα να λέει: το κώνειο τουθανάτου με γιάτρεψε από το φαρμάκι της ζωής!
O Σωκράτης πέθανε ήσυχα.Γιατί φυσιολογικά έμαθε να υποφέρει σε όλη του τη ζωή.
6. ΗΘΙΚΗ ΕΝΤΡOΠIΑ
Μπαίνοντας ο 19ος καιβγαίνοντας ο 20ός αι. βλέπουμε ότι η αγωγή ετράβηξε και πορεύεται εντελώςαντίθετους δρόμους από κείνους που υπόδειξε ο Ρουσσώ. Γιατί;
Μία είναι η απόκριση. Καιδικάζει έτσι: η κατασκευή και η διάπλαση του ανθρώπου τον σπρώχνει συνέχειαστην κατωφέρεια της ευκολίας. Ενώ η φύση και η πραγματικότητα του ζητούνακατάπαυστα τη δυσκολία και το τραχύ.
Η ζωή είναι κίνηση,αδιάκοπη μεταβολή, συνεχής ανανέωση, αναπροσαρμογή, πορεία μετεξέλιξης,επανάσταση. Και όλα αυτά όχι για να προχωρεί κανένας μπροστά. Αλλά για να μένειακίνητος, χωρίς ωστόσο να σαπίζει μέσα στην ακινησία του.
Αγωνίζομαι συνέχεια όχι γιανα πετύχω το καλύτερο, αλλά για να μην πέσω στο χειρότερο. Χρειάζομαι ναπροχωρώ όχι για να φτάσω, αλλά για να μην υπολειφθώ.
Σε τούτο το παράλογο θέατροη φυσική επιστήμη δίνει λογική εξήγηση:
Η κίνηση του ανθρώπου πουπεριγράφει την πορεία της ζωής του δεν γίνεται σε αναφορά προς τον τόπο, αλλάσε αναφορά προς το χρόνο. Ό,τι κινείται δίπλα μου και παράλληλα με μένα δενείναι ο τόπος αλλά ο χρόνος. Σωστότερα είναι ο χωροχρόνος, γιατί σε κάποιοεπίπεδο χώρος και χρόνος γίνουνται ένα.
Καθώς λοιπόν κινούμαισυντονισμένα και παράλληλα με το χρόνο; ενώ τρέχω μπροστά, στην πραγματικότηταμένω ακίνητος. Φαντάσου έναν ίππο που τρέχει με την ίδια γρηγοράδα δίπλα σ' ένατραίνο. (Είναι ένα αρμονικό ξεδίπλωμα ισορροπίας που το σιδερένιο άλογο δενικάει το ζωντανό πουλάρι, σύμφωνα με την πικρή εικόνα του Σεργκέι Γιεσένιν).
Εδώ η ουσία και το νόημαδεν είναι ξεκινώντας από την Αθήνα να φτάσω στο Κακοσάλεσι ή στο Λιανοκλάδι,όπου θα φτάσει και το τραίνο. Η ουσία και το νόημα είναι να τρέχω, για ναβρίσκομαι πάντα δίπλα στo τραίνο, ανεξάρτητα από το για πού τραβάει το τραίνο.
Έτσι παρότι τρέχω μπροστά,σε σχέση με το χρόνο μένω ακίνητος. Αλλά αυτή είναι η ακινησία η δημιουργικήκαι η πλάστρα. Γιατί την καταπληρεί και την ερεθίζει η δύναμη και ηοργανικότητα της φύσης. Σε αντίθεση με τη στατική ακινησία που δεν ξεκινά ποτέαπό το σταθμό. Τη στατική ακινησία την απειλεί και τελικά την αλώνει η διάλυσηκαι η σήψη.
Λαχανιάζω και κάνω το παν,προκειμένου να πετύχω να τρέχω πάντα δίπλα στο βέλος του χρόνου. Τώρα ηακινησία μου είναι θυελλώδης, και ενεργητική η αδράνειά μου. Όμοια όπως η γη,που ενώ φαίνεται ακίνητη, εντούτοις καλπάζει στο χάος με μια ταχύτητα πουξεπερνά τα τέσσερα χιλιόμετρα στο δευτερόλεπτο, 4 km/sec.
Αυτό είναι το μεγάλο και τομυστήριο της ζωής και της φύσης. Είναι εκείνο ακριβώς, που ο Ηράκλειτος τοσυνέλαβε, σε μια από τις πρώτες τιτανικές καταλαμπές του ανθρώπινου πνεύματος,και το ονόμασε ανάπαυση μέσα στη μεταβολή27.
Στο επίπεδο της πολιτικήςπράξης, ο Λένιν τούτο το μεγάλο και το μυστήριο το συνόψισε στην εικόνα τουεπαγγελματία επαναστάτη. Σε αντίθεση με τον επαγγελματία γραφειοκράτη τουσταλινικού φαινόμενου αργότερα, που οδήγησε την Oχτωβριανή Επανάσταση στηνακινησία της σήψης.
Επαγγελματίας επαναστάτηςείναι το νερό στο ποτάμι. Επαγγελματίας γραφειοκράτης είναι το νερό στη λίμνη.Εκεί η ποικιλία, το θέαμα, ο κίνδυνος, η εναλλαγή, η εμορφιά, τα χρώματα, ηβουή του καταρράχτη, η άσωτη σπατάλη του πικραμένου και του αμίλητου. Εδώ ηλάσπη, τα βατράχια, οι κώνωπες.
Το πρώτο είναι να θερίζεις,να αλέθεις και να ζυμώνεις το όνειρο· να φορτίζεις τη μοναξιά σου με γιορτή· ναζωγραφίζεις τον άνεμο. Το άλλο είναι κάκτοι στην πέτρα, οι ακροατές συναυλίαςμε αυτιά γαϊδάρου, η αποστειρωμένη δροσιά την αυγή, το μεγάλο Mικρό.
Στο επίπεδο της παιδείαςτούτο το μεγάλο και το μυστήριο της φύσης και της ζωής ο Ρουσσώ το περιγράφειμε την αρνητική παιδαγωγική του.
Στην πραγματικότητα ηπαιδαγωγική του Ρουσσώ, που κομίζει σαν ακραίο το μήνυμα και το αίτημα της αρνητικήςευτυχίας, του αρκεσμού στο ελάχιστο, και της οικείωσης με τα βάσανα, είναι ημεταφορά και η εφαρμογή ενός βασικού νόμου της Φυσικής στις ανθρωπιστικέςεπιστήμες. Πρόκειται για το δεύτερο νόμο της θερμoδυναμικής. Είναι ο νόμος πουδιαφoρετικά λέγεται νόμος της εντροπίας.
O νόμος της εντροπίας είναιτο ελατήριο που ξετυλίγεται αργά. Oρίζει: ένα κλειστό σύστημα τείνει στηναταξία, διολισθαίνει δηλαδή συνεχώς και αδυσώπητα προς τη διάλυση και τοναφανισμό του, εάν δε δέχεται έξω από τον εαυτό του την ενέργεια που χρειάζεταιγια να το συντηρεί. Αυτή η ενέργεια είναι η συνεχής τροφοδότηση που θα τοδιατηρεί στην κατάσταση της αρχικής τάξης.
Εάν λόγου χάρη κλειδώσειςένα σπίτι (κλειστό σύστημα) και το εγκαταλείψεις, κάποτε θα γκρεμιστεί από μόνοτου. Εάν εγκαταλείψεις ένα καινούργιο αυτοκίνητο (κλειστό σύστημα) και δεν τοξαναγγίξεις, με τον καιρό θα οξειδωθεί και θα λειώσει. Και αντίστροφα: ένασπίτι που το κατοικείς και συνέχεια το λατρεύεις (η ενέργεια απ' έξω), δε θαγίνει ποτέ ερείπιo.
O αρνητικός χαρακτήρας τηςπαιδαγωγικής του Ρουσσώ έρχεται να πολεμήσει τούτο τον ανήλεο νόμο τηςεντροπίας -που οι φυσικοί λένε ότι μια μέρα θα γίνει η αιτία να πεθάνει τοσύμπαν- καθώς η δράση του μεταφέρεται από τη φύση στην ιστορία, και από τησχέση των πραγμάτων στην ηθική του ανθρώπου.
Μάθε το νέο να υποφέρει,και δε θα είναι ποτέ δυστυχής. Μάθε τον να τρέχει όπως το βέλος του χρόνου, καιπαρότι θα φαίνεται ακίνητος θά 'ναι πάντα σφριγηλός. Όπως το λουλούδι τηνάνοιξη· ο καρπός το καλοκαίρι· το χιόνι το χειμώνα.
Μάθε το νέο να μάχεται μεκόπο αλησμόνητο τις αδυναμίες και τη ροπή του προς το εύκoλo. Μάθε τον νααντιστέκεται στην εγγενή ηθική εντροπία του, που είναι αόρατη και ύπουλη όσο ηνοτιά και η σκόνη.
Η εντροπία στον άνθρωποείναι η δύναμη που συνεχώς τον σπρώχνει στη νωθρότητα, στην αβελτερία, στονεφησυχασμό, στη μισητή φιλαυτία, στη χειμέρια νάρκη του μυαλού και της σάρκας.Εντροπία είναι η ηθική βαρύτητα που ακατάπαυστα μας σπρώχνει προς τα κάτω, προςτο κακό, προς τον εκφυλισμό.
Εντροπία λόγου χάρη ήταν ηαβουλησία και η λησμοσύνη28 μπροστά στην άνεση και στις ηδονές που βρήκανε σανέφτασαν στο νησί της Κίρκης, και που έκαμε τους συντρόφους του Oδυσσέα απόβλοσυρούς ταξιδευτές στις θάλασσες γρυλλίζοντες χοίρους στα παλάτια τηςμάγισσας.
Εκατό χρόνους μετά το Ρουσσώ,την αρνητική παιδαγωγική του για την καταπολέμηση της ηθικής εντροπίας ο Νίτσετην επαναδιατύπωσε μ' ένα σύνθημα-βρυχηθμό: Wille zur Macht. Βούληση γιαδύναμη.
Πολεμήστε, είπε ο Νίτσε, τοσκουλήκι της αδυναμίας μέσα σας, το φτηνό εγωισμό σας, την αδιαφορία σας για τοσυνάνθρωπο, τις προλήψεις της ηθικής σας. Και ξεδιπλώστε στα φτερά του αγέρατον αητό! Τότε θα αποβασκάνετε το παρόν. Και θα ιδρύσετε το μέλλον τουανθρώπου.
Και διακόσιους χρόνους μετάτο Ρουσσώ, ένας άλλος πατριώτης του ξανακύρωσε την αρνητική παιδαγωγική μέσααπό δρόμους φιλοσοφικούς. Αυτός μάλιστα χρησιμοποίησε σαν πηγή τους έλληνες. Ωςγνωστό οι έλληνες τά 'χουν πει όλα.
Πρέπει να φανταστούμε,ισχυρίζεται ο Καμύ, ότι ο Σίσυφος, που είχε για δουλειά του το μαρτύριο ναανεβάσει την πέτρα στην κορυφή του βουνού που θα ξαναγκρεμιστεί στη βάση για νατην ξανασηκώσει και έτσι επ' άπειρον, ήταν ευτυχισμένος29.
Δε μας έρχεται εύκολο ναφανταστούμε ευτυχισμένο το Σίσυφο!
Στον καιρό μας, μέσα στηνπαρακοή των δασκάλων, στο πήξιμο των σχολείων, και στη γενική ακηδία των μαζών,φωνές όπως εκείνες του Καμύ και του Νίτσε, μέσα στη δύναμη και τη φεγγοβολήτους, είναι μεμονωμένες και έρημες:
Oλίγo φως και μακρινό σεμέγα
σκότος κι' έρμο30,
που τραγούδησε ο Σολωμόςγια τους τραγικούς, ακριβώς επειδή ήσαν αληθινοί, Μεσολογγίτες.
Αντί για την εντολή τουΡουσσώ, οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι δήμαρχοι, και οι όνοι προτίμησαν τη λύση τουεφήμερου. Την ευκολία, το μυωπικό, τη χαλάρωση, τη συνεχή χρέωση, το «έχει οΘεός». Κακά τα ψέματα. Σα δεν έχει ο άνθρωπος, δεν έχει ούτε ο Θεός.
7. ΑΝΘΡΩΠOΣ ΚΑΙ ΓΗ ΣΕΔΙΩΓΜO
Σήμερα, ύστερα από εφτάγενεές, καθώς αφεθήκαμε να ξεμακρύνoυμε από την αυστηρή γραμμή του Ρουοσώ, ηαπόκλιση της παγκόσμιας παιδείας από το φυσικό της ρείθρο και η αντιπαιδαγωγικήφρενίτιδα του καιρού μας λαβαίνουν τιμές που τείνουν να αγγίξουν το nec plusultra. Το αξεπέραστο όριο.
Η παρά φύση αγωγή σήμερα,το βλέπουμε με γυμνό οφθαλμό, οδηγεί την ανθρωπότητα και τον πλανήτη μας σεκαταιγισμούς κοσμικούς, και σε εσχατολογικά τεκταινόμενα.
Ζούμε τις εφτά έσχατεςπληγές που έζησε ο Iωάννης στο νησί της Πάτμου. Ακούμε τα εφτά σαλπίσματα τωναγγέλων με τις εφτά σφραγίδες του βιβλίου της φύσης που καθώς ξεσφραγίζουνταιθα γεννήσουν το μεγάλο σεισμό, θα κάμουν τον ήλιο τρίχινο σάκκο, και θα φέρουνστις πόλεις το χλωρό ίππο του θανάτου. Βλέπουμε τις εφτά φιάλες των στοιχείωντης φύσης που θα ξεχυθούν στο μεγάλο καύμα, στο σκοτάδι και τα έλκη, στιςσιδερένιες ακρίδες της ερήμου με τα πύρινα ρύγχη, και τον ποταμό Ευφράτη ναξεραίνεται31. Εδώ και τώρα ζούμε το μικρό Ανάλογο του απερίγραπτου αύριο.(Εννοώ τον πόλεμο στον Κόλπο).
Εν τούτοις οι εφτάσφραγίδες, οι εφτά φιάλες, οι εφτά σάλπιγγες, οι εφτά έσχατες πληγές είναι ταεφτά αδιέξοδα, όπου μας έφερε αντικρύ τους η αφύσικη αγωγή και η αγνόηση τηςεντολής-προειδοποίησης του Ρουσσώ.
Είναι το δημογραφικό, τοοικολογικό, το ιμπεριαλιστικό, το πυρηνικό, το θρησκευτικό, το πλασματικό, τοολοκληρωτικό αδιέξοδο του σύγχρονου κόσμου.
Το δημογραφικό είναι πωςαυξήθηκε ο πληθυσμός της γης ανυπόφορα. Δέκα χιλιάδες άνθρωποι στη γης το20.000 π.χ. Σαράντα εκατομμύρια το 2500 π.χ. Τριακόσια πενήντα εκατομμύρια στηναπογραφή του Oκταβιανού Αυγούστου. Ένα δις το 1801 μ.Χ. Δύο δις το 1930, τρίαδις το 1960, τέσσερα δις το 1975, πέντε δις32 το 1987. Θα φάμε ο ένας τον άλλοστις πόλεις-μυρμηγκοφωλιές. Η ανθρώπινη ανάσα είναι θανατηφόρα για τονάνθρωπο33, λέει ο Ρουσσώ. Και δυστυχώς δεν ημπορούμε να αραιώσουμε με νέουςαποικισμούς και νέες μεταναστεύσεις. Για να φτάσει ένα διαστημόπλοιο σήμεραστον α του Κενταύρου, τον πλησιέστερο τόπο πιθανής αποίκησης σε απόσταση 4,2έτη φωτός, με τα δεδομένα της σύγχρονης τεχνολογίας χρειάζεται να ταξιδέψειχωρίς στάση σαράντα εννέα χιλιάδες χρόνια.
Το οικολογικό είναι πωςμολύνθηκε ο αέρας, μολύνθηκαν το νερό και οι θάλασσες, μολύνθηκε η γης που μας τρέφει,μολύνθηκε ακόμη και το πυρ, το τέταρτο από τα στοιχεία, και το πιο αγνό. Γιατίέγινε βόμβα νετρονίου, και ημπορεί να ξολοθρεύει τον άνθρωπο άτιμα και ύπουλα.
Το ιμπεριαλιστικό είναι πωςδημιουργήθηκε ένα κλειστό κλαμπ εξουσίας, ένα στυγνό ιμπέριουμ από τους ολίγουςαλήτες της παγκόσμιας μακροπολιτικής. Αυτοί δυναστεύουν τους πολλούς. Τουςλαούς τους μικρούς και τους αδύνατους. Η στατιστική λέει πως αν ζούσαν όλοι οιάνθρωποι της γης, όπως ζουν οι κάτοικοι στις Ενωμένες Πολιτείες, στη ΔυτικήΕυρώπη και την Ιαπωνία, τότε ο πληθυσμός της γης σήμερα δεν έπρεπε να ξεπερνάτο ένα δις. Που σημαίνει: τα υπόλοιπα 4,5 δις του πληθυσμού της γης ζουνυποζύγια, ανέστιοι, άποροι, είλωτες και θήτες στους λίγους.
Το πυρηνικό είναι πως ταόπλα μαζικής καταστροφής που έχουν σωρευτεί στις φοβερές οπές της γης, ημπορούνσήμερα να εξαφανίσουν οχτώ φορές τον άνθρωπο του πλανήτη.
Το θρησκευτικό είναι πως,εκεί που η φυσική αγωγή θα μας ανέβαζε στην ηθική της γνώσης, η αφύσικη αγωγήμας βουλιάζει στη δεισιδαιμονία των θρησκειών. Εάν κάποια μέρα ο άνθρωποςχαθεί, ο ηθικός αυτουργός αυτής της άπειρης καταστροφής θα είναι οι θρησκείες.(Δείγμα μικρό αυτής της μεγάλης αλήθειας έχουμε σήμερα κιόλας: O πόλεμος στονΚόλπο κηρύχνεται σαν πόλεμος των αράβων «μαρτύρων» ενάντια στους «άπιστους»).
Το πλασματικό είναι πως ηαφύσικη αγωγή όλα του ανθρώπου του τά 'καμε ψεύτικα: Πλαστικές οι τροφές,πλαστικό το παιγνίδι των παιδιών, πλαστικοί οι κόσμοι φυγής και φαντασίας μετον καπνό το ουίσκι τα πορνοβίντεο τις δρόγες, πλαστικές οι διασκεδάσεις,πλαστικές... οι εγχειρήσεις.
Το ολοκληρωτικό είναι τοστυγνό και το ανήλεο σύστημα της ολοκληρωτικής διακυβέρνησης των λαών, κάτω απότην μεταμφίεση και την καρναβαλιά της δημοκρατίας. Ω μεγάλε Σόλωνα, που είσαιγια να ιδείς τη δημοκρατία σου! Η αφύσικη παιδεία οδηγεί τον άνθρωπο σ' ένανπαγκόσμιο ολοκληρωτισμό δέκα φορές στυγνότερο από το κρούσμα Χίτλερ και τοσταλινικό φαινόμενο. Εκεί που ο Μαρξ είχε μιλήσει για την αυτόνομη μονάδα τουανθρώπου μέσα σ' ένα πανανθρώπινο κοινό (commune) άτομο, σήμερα η αφύσικη αγωγήοδηγεί τις κοινωνίες σ' ένα συμπαγές παγκόσμιο άτομο αριθμών χωρίς όνομα καιχωρίς διάκριση. Είναι κάτι περίπου όμοιο με τα «ποζιτρονικά άτομα», που λένε οικοσμολόγοι.
Ξέρεις τι είναι ταποζιτρονικά άτομα; Τα ποζιτρονικά άτομα είναι τα πιο αλλόκoτα προϊόντα τωνμαθηματικών υπολογισμών και των εξισώσεων. Αναφέρουνται στις δομές που θα λάβειη ύλη, όταν το σύμπαν θα αγγίξει το τέλος του. Ύστερα από 1071 έτη. Θα έχουνμέγεθος μερικές χιλιάδες δισεκατομμύρια έτη φωτός. Θα κινούνται σε τροχιές τοένα γύρω από το άλλο τόσο αργά, ώστε θα χρειάζουνται εκατομμύρια χρόνια για ναμετακινηθούν κατά ένα εκατοστό του μέτρου. Ωσότου, μετά από 10116 έτη νακαταρεύσουν, και τα σωματίδιά τους να εξαϋλωθούν34.
Ποια στιγμή και ποια πράξη,ω κόρη μου!
ΣHMEIΩΣEIΣ
1. Βλ. Rousseau J.J., Émile ou de l’éducation, Gamier-Flammarion, Paris 1966, σ. 40: Voulez-vousprendre une idée de Ι' éducation publique,lisez la République de Platon.
2. Γένεσις Β, 15.
3. Πλάτων, Πρωταγόρας 321d-e.
4. Μη λησμονούμε ότι οι περισσότεροιαπό τους πρωτοπόρους και τους μεγάλους ερευνητές της επιστήμης ήσαν δάσκαλοι,δίδαξαν από την έδρα, και είχαν ακροατήρια και μαθητές. Ενδεικτικά αναφέρωονόματα όπως: ο Πλάτων, ο Νεύτων, η Μαρία Κιουρί, ο Καντ, ο Λαμάρκ, ο Φλέμινγκ,ο Πλανκ, ο Νίτσε, ο Ρέδερφορντ, ο Χάϊζενμπεργκ, ο Αριστοτέλης.
5. Όσο γνωρίζουμε μέχρισήμερα έλλογο ον, ζώο δηλαδή με γνωστική συνείδηση, δεν υπάρχει άλλο στο σύμπανεκτός από τον άνθρωπο της Γης. Ωστόσο οι αστροφυσικοί και οι κοσμολόγοιδιατείνουνται ότι όχι το να υπάρχουν αλλά το να μην υπάρχουν άλλα σκεπτόμεναόντα σε μακρυνούς αστέρες και γαλαξίες θά 'ταν το απίθανο και το παράλογο. Ημεγαλύτερη μάλιστα προσεχής ανακάλυψη της επιστήμης κρίνεται ότι θα είναι ηστιγμή που ο άνθρωπος θα λάβει επαφή δια σημάτων με τέτοια έλλογα όντα, ταοποία κατανάγκη θα έχουν κατακτήσει υψηλό τεχνολογικό πολιτισμό.
6. Το πώς θά ταν ο άνθρωποςπου θα μεγάλωνε μακρυά από την επίδραση της αγωγής τό 'δειξε το λαμπρόπαράδειγμα των δύο παιδιών-ζώων που βρέθηκαν στο γαλλικό δάσος.
7. Η βιβλική διήγηση τηςπτώσης των πρωτοπλάστων και ο μύθος του Πρωταγόρα.
8. Πλάτων, Πολιτεία 359d:360 b.
9. Πλάτων, Τίμαιος 92 c:όδε ο κόσμος ούτω, ζώον ορατόν τα ορατά περιέχον.
10. Αυτή την τιμή έδειξαντα απάνθρωπα πειράματα που έκανε ένας ναζιστής γιατρός σε κρατούμενους στοστρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου. Εξέθετε τους κρατούμενους γυμνούς στηνπαγωνιά με τις ώρες, και όταν η θερμοκρασία του σώματος έπεφτε στους 27,6βαθμούς ο άνθρωπος πέθαινε.
11. Rοusseau, ό.π.π. σ. 215: pοint d'autre livre que le mοnde,pοint d'autre instructiοnque les faits.
12. Rοusseau, ό.π.π. σ. 356: jamais le jaτgοn de la métaphysique n'afait décοuvrir une seule νérité, et il a rempli la philοsοphie d' absurditees dοnt οn a hοnte, sit ot qu'on les dépοuillede leurs grands mοts.
13. Rousseau, ό.π.π. σ. 266: iI est de lademiére évidence que les compagnies savantes de l’ Europe ne sont que desécoles publiques de mensonges; et trés surement iI y a plus d'erreurs dansl’Académie des sciences que dans tout un peuple de Hurons. Oι Oύρωνες για την ακρίβεια δεν είvαι Κάφροι αλλάινδιάνoι της Βόρειας Αμερικής. Aπoτελoύν σήμανση στο μέσο Αλγώγκιο, τηγεωλογική περίοδο του Προκάμβριου από τα 1700 ως τα 1000 εκατομμύρια χρόνιαστην ηλικία της Γης. (Η εξέλιξη από τα ευκαρυωτικά κύτταρα ως την ανάπτυξη τηςαναπαραγωγής).
14. Αφήνουμε ης παλαιότερεςανθρωπολογικές εποχές τις αχανείς, και ερχόμαστε στο χθες. Ξεκινάμε, δηλαδή,από το 8000 π.Χ. οπότε έχουμε την επανάσταση της πρώτης πόλης, και τη μετάβασηαπό το τροφοσυλλεκτικό στο τροφοπαραγωγικό στάδιο του ανθρώπου.
15. Rοusseau, ό.π.π. σ. 35: Τοut est bien sοrtant des mains de l'Αuteur des chοses, tοut dégénére entre les mains de l'hοmme.
16. Πλάτων, Πολιτεία 605 c:είδωλα ειδωλοποιούντα, του δε αληθούς πόρρω πάνυ αφεστώτα.
17. Rousseau, ό.π.π. σ. 211: Diminuez donc Iesdésirs, c'est comme si vous augmen tiez Ies forces.
18. Γένεσις ΛΗ,9.
19. Rousseau, ό.π.π. σ. 93: La féIicité del'homme ici-bas n'est donc qu' un état négatif; οndoit la mesurer par la moindre quantité de maux qu'il souffre.
20. Σολωμού Δ., Άπαντα,Επιμέλεια Λ. Πολίτη, Αθήνα 1948, τ. Α, σ. 253.
21. Sο wie ein Hund. Έτσι τελειώνει Η Δίκη (Der Prozess) του Κάφκα.
22. Rousseau, ό.π.π. σ. 60: Naturellementl'homme sait sοuffrir constamment et meurt enpaix.
23. Πινδάρου, Oλυμπ., 2, 2:τίνα θεόν, τίν' ήρωα, τίνα δ' άνδρα κελαδήσομεν;
24. Πρβλ. Oμήρου, Oδύσ.α.8: νήπιοι, οι κατά βους Yπερίονος Hελίοιο ήσθιον.
25. Στη πιο κρίσιμη στιγμήτης μάχης του Μαρέγκο (1800) σκοτώθηκε ο στρατηγός Νταισαίξ, πρωταγωνιστής καικύριος συντελεστής της νίκης. Όταν το ανάγγειλαν στο Ναπολέοντα, σκυθρώπιασεκαι ψιθύρισε: δεν έχω τον καιρό να χύσω τα δάκρυα που του πρέπουν.
26. Πλάτων, Φαίδων 118: οδη τελευταίον εφθέγξατο Ω Kρίτων, έφη, τω Aσκληπιώ οφείλομεν αλεκτρυόνα· αλλ’απόδοτε και μη αμελήσητε.
27. Είναι το περίφημο 840Απόσπασμα του Ηράκλειτου: μεταβάλλον αναπαύεται. Κάτι να πούμε σαν την εξίσωσητου Αϊνστάιν (e=m.c2), την εξίσωση του Χάμπλ (ν=d.Η), ή την εξίσωση τουΧάιζενμπεργκ (Δp.Δq => h).
28. Σαν, φτάνοντας στοπαλάτι της Kίρκης, έπεσαν με τα μούτρα οι ναύτες στον έρωτα στην ανάπαυσηστο φαγοπότι και στο κρασί, τα λησμόvησαν όλα: θάλασσα πατρίδα ταξίδι νησίβασιλιά σπίτι οικείους και νόστο. Έγιναν χοίροι.
29. Πρέπει να φανταστούμεευτυχισμένο το Σίσυφο. Έτσι τελειώvει το δοκίμιο του Καμύ O μύθος του Σισύφου.
30. Σολωμού Δ., ό.π.π., τ.Α., σ. 238.
31. Ιωάννη, Αποκάλυψη 16, 12.
32. Βλ. W. Schneider, WirNeandertaler, Hamburg 1988, σ. 257-8.
33. Rousseau, ό.n.n. σ. 66: I'haleine de I'homme est morteΙΙe a ses semblables.
34. Βλ Davies Ρ., Θεός καιμοντέρνα Φυσική, Εκδ. Kάτοπτρο, Αθήνα 1983, σ. 331.
Aθήνα 1991
ΟΙ ΛΕΙΜΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου